Chuyển động cơ học là bài đầu tiên trong môn Vật lý khối 8. Tuy không có quá nhiều lý thuyết lẫn công thức khó nhưng bài học này là nền tảng cho toàn bộ chương cơ học. Để học tốt phần này, học sinh cần nắm rõ bản chất của vấn đề cũng như các định nghĩa và công thức.
Cụ thể, bài giảng này giúp các em xác định được những phần sau: khái niệm của chuyển động cơ học, cách nhận biết một vật chuyển động hay đứng yên, tính tương đối của chuyển động và đứng yên. Bên cạnh đó, các em cũng nên luyện kỹ các bài tập và ví dụ minh họa trong sách giáo khoa để hiểu tường tận được phần lý thuyết.
Lý thuyết chuyển động cơ học lớp 8
Cách xác định một vật chuyển động hay đứng yên
Trong cuộc sống thực tế, ta có thể thấy được một vật chuyển động hay đứng yên bằng mắt thường. Tuy nhiên trong vật lý thì không như vậy.
Trong môn học này, ta nhận biết được một vật có đang chuyển động hay vẫn đứng yên dựa vào vị trí của vật đó với một vật được chọn làm mốc.
Vật mốc thường được chọn là những vật gắn liền với Trái Đất hoặc là Trái Đất luôn như: nhà cửa, cây cối, biển hiệu… Tuy nhiên trong nhiều bài tập về chuyển động, người ra đề có thể đặt cả những vật đang di chuyển làm vật mốc. Học sinh cần lưu ý xác định đúng vật mốc trước khi đưa ra kết luận về sự chuyển động.
>>> Xem thêm : Công cơ học là gì? Tìm hiểu và giải đáp kiến thức vật lý 8
Từ những phân tích trên, ta đưa ra kết luận về định nghĩa như sau:
Sự thay đổi vị trí của một vật theo thời gian so với vật khác được chọn làm mốc gọi là chuyển động cơ học.
Ví dụ:
- Tàu đang chạy trên biển suy ra tàu có sự dịch chuyển cơ học so với Trái Đất.
- Một người đang bước đi trên đường suy ra người đó có sự dịch chuyển cơ học so với một ngôi nhà bất kỳ ven đường.
Tính tương đối của chuyển động và đứng yên
Tính tương đối ở đây đề cập đến khả năng xác định một vật liệu bất kỳ đang chuyển động hay đứng yên dựa vào vật được chọn làm điểm mốc. Điều này cũng áp dụng cho việc thực hiện các bài tập về chuyển động, mà theo cấp độ và độ phức tạp của bài tập, học sinh phải lựa chọn đúng vị trí của vật mốc trong quá trình quan sát chuyển động đang diễn ra.
Ví dụ:
Một tình huống là tàu điện đang di chuyển qua cây ven đường. Nếu ta chọn cây ven đường làm điểm mốc, ta có thể kết luận rằng tàu điện đang trải qua sự di chuyển cơ học so với cây đó.
Trong một tình huống khác, tàu điện đang di chuyển và có một người ngồi trong tàu. Nếu ta chọn người ngồi im làm điểm mốc, ta có thể kết luận rằng tàu điện không trải qua sự di chuyển cơ học so với người đó.
Từ đó, ta có thể suy ra rằng một vật có thể đứng yên so với một vật nhất định nhưng lại có thể di chuyển so với một vật khác. Sự di chuyển và sự đứng yên phụ thuộc vào vật mốc được lựa chọn. Đây chính là tính tương đối của chuyển động cơ học và sự đứng yên.
Một số dạng chuyển động cơ học hay gặp
Quỹ đạo chuyển động là đường mà vật vạch ra khi chuyển động. Thường thì ta sẽ hay gặp những dạng chuyển động như sau:
- Chuyển động thẳng: Quỹ đạo chuyển động là đường thẳng, ví dụ như một vật rơi tự do từ trên cao xuống.
- Chuyển động cong: Quỹ đạo chuyển động là đường cong, ví dụ như ném, chuyền một vật.
- Chuyển động tròn: Quỹ đạo chuyển động là đường tròn, ví dụ như cánh quạt quay.
Mỗi loại hình chuyển động sẽ có những công thức tính toán đi kèm khác nhau. Đó là lý do học sinh phải nắm rõ cách nhận biết của các loại chuyển động.
>>> Tìm hiểu thêm về ròng rọc cố định
Giải bài tập Vật Lý lớp 8 bài 1 – Chuyển động cơ học
Với bài 1 chuyển động cơ, học sinh có thể tham khảo những dạng bài tập mẫu như sau.
Bài 1
Đề bài: Cách xác định sự chuyển động hay đứng yên của một vật như: ô tô trên đường, một chiếc thuyền trên sông, một đám mây trên trời…
Bài làm:
Theo lý thuyết, để xác định được các vật cho trước đang chuyển động hay đứng yên, ta sẽ so sánh vị trí của vật so với vật khác theo thời gian:
- Chọn vật mốc của ô tô là vật bất kỳ đứng yên trên đường (biển hiệu, cột điện…)
- Chọn vật mốc của thuyền là vật bất kỳ đứng yên trên bờ sông (cây cối, nhà cửa…)
- Chọn vật mốc của đám mây là vật bất kỳ gắn với Trái Đất (cột đèn, tòa nhà…)
Từ đó ta rút ra được vật đó đứng yên nếu vị trí không thay đổi theo thời gian so với vật làm mốc. Ngược lại, vật đó chuyển động khi vị trí thay đổi so với vật làm mốc.
Bài 2 – Chuyển động cơ học
Đề bài: Một đoàn tàu đang chạy vào trong ga. Chọn đáp án SAI trong các đáp án dưới đây:
- Đoàn tàu đang đứng yên so với người điều khiển tàu.
- Đoàn tàu đang dịch chuyển so với nhà ga.
- Đoàn tàu đang dịch chuyển so với người đang ngồi trên tàu.
- Đoàn tàu đang dịch chuyển so với những người đang đứng hai bên đường.
Đáp án đúng là C. Giải thích: Đoàn tàu đang chuyển động, khi đó người ngồi trên tàu cũng chuyển động cùng với tốc độ và thời gian như vậy. Do đó đoàn tàu đang đứng yên so với người ngồi trên tàu.
Bài 3
Đề bài: Một người trên tàu A thấy tàu B đang di chuyển tiến về phía trước. Còn người trên tàu B thấy tàu C cũng đang di chuyển về phía trước. Vậy thì người trên tàu A sẽ nhìn thấy tàu C như thế nào?
- đứng yên
- lùi ra phía sau
- tiến về phía trước
- tiến về phía trước rồi sau đó lùi ra phía sau
Đáp án đúng là C. Giải thích: Với vật mốc là người A thì tàu B đang di chuyển về phía trước. Với vật mốc là người B (hay tàu B, vì người và tàu đứng yên so với nhau) thì tàu C di chuyển về phía trước. Theo tính chất bắc cầu suy ra với người A, tàu C cũng di chuyển về phía trước.
Bài 4
Đề bài: Sự chuyển động nào dưới đây không được tính là chuyển động cơ học?
- Sự rơi tự do của cành cây
- Sự di chuyển của mặt trời từ Đông sang Tây
- Sự gấp khúc đường di chuyển của tia sáng từ không khí vào nước
- Sự đong đưa của đu quay
Đáp án đúng là C. Giải thích: Vì sự gấp khúc của tia sáng không có tác động từ cơ học nên không được tính là chuyển động cơ học.
Bài 5
Đề bài: Có ý kiến cho rằng: “Nếu khoảng cách từ vật cần xét tới vật mốc không có thay đổi thì vật đứng yên so với vật mốc”. Hãy cho biết, cách nói như thế có phải luôn đúng hay không? Chứng minh bằng ví dụ minh họa cho đáp án của mình.
Bài làm
Cách phát biểu như vậy là SAI vì trong chuyển động cơ học tròn, khoảng cách từ vật cần xét tới vật mốc không hề thay đổi.
Ví dụ chứng minh: Xét chuyển động vòng đu quay mặt trời, mặc dù khoảng cách từ các buồng ngồi cho khách đến trục chính giữa không thay đổi nhưng vị trí của buồng ngồi thay đổi theo theo thời gian so với trục chính giữa nên ta vẫn nói buồng ngồi chuyển động so với trục.
Tham khảo thêm về bài học Vận tốc trung bình
Kết luận
Bài viết trên sẽ giúp các em nắm được phần lý thuyết cơ bản nhất của chương đầu Vật Lý 8. Toàn bộ phần này không khó. Tuy nhiên nếu không hiểu rõ bản chất vấn đề thì sẽ gây ra sai sót trong những bài tập phức tạp hơn sau này. Chúng tôi đã liệt kê đầy đủ các khái niệm khác nhau xung quanh bài học. Mỗi phần đều có ví dụ minh họa rõ ràng đi kèm. Phần bài tập ở dưới giúp các em luyện tập lại những lý thuyết vừa mới tiếp thu, góp phần củng cố căn bản vững chắc hơn. Cuối cùng, xin chúc các em học sinh có thể học tốt phần chuyển động cơ học trong môn Vật Lý 8.
>>> Tìm đọc thêm các thông tin bài học khác cùng chủ đề
- Lực kế phép đo lực trọng lượng và khối lượng – Vật lý 6
- Động cơ điện một chiều là gì bạn có biết? Kiến thức vật lý 9
Giải pháp toàn diện giúp con đạt điểm 9-10 dễ dàng cùng Toppy
Với mục tiêu lấy học sinh làm trung tâm, Toppy chú trọng việc xây dựng cho học sinh một lộ trình học tập cá nhân, giúp học sinh nắm vững căn bản và tiếp cận kiến thức nâng cao nhờ hệ thống nhắc học, thư viện bài tập và đề thi chuẩn khung năng lực từ 9 lên 10.
Kho học liệu khổng lồ
Kho video bài giảng, nội dung minh hoạ sinh động, dễ hiểu, gắn kết học sinh vào hoạt động tự học. Thư viên bài tập, đề thi phong phú, bài tập tự luyện phân cấp nhiều trình độ.Tự luyện – tự chữa bài giúp tăng hiệu quả và rút ngắn thời gian học. Kết hợp phòng thi ảo (Mock Test) có giám thị thật để chuẩn bị sẵn sàng và tháo gỡ nỗi lo về bài thi IELTS.
Nền tảng học tập thông minh, không giới hạn, cam kết hiệu quả
Chỉ cần điện thoại hoặc máy tính/laptop là bạn có thể học bất cứ lúc nào, bất cứ nơi đâu. 100% học viên trải nghiệm tự học cùng TOPPY đều đạt kết quả như mong muốn. Các kỹ năng cần tập trung đều được cải thiện đạt hiệu quả cao. Học lại miễn phí tới khi đạt!
Tự động thiết lập lộ trình học tập tối ưu nhất
Lộ trình học tập cá nhân hóa cho mỗi học viên dựa trên bài kiểm tra đầu vào, hành vi học tập, kết quả luyện tập (tốc độ, điểm số) trên từng đơn vị kiến thức; từ đó tập trung vào các kỹ năng còn yếu và những phần kiến thức học viên chưa nắm vững.
Trợ lý ảo và Cố vấn học tập Online đồng hành hỗ trợ xuyên suốt quá trình học tập
Kết hợp với ứng dụng AI nhắc học, đánh giá học tập thông minh, chi tiết và đội ngũ hỗ trợ thắc mắc 24/7, giúp kèm cặp và động viên học sinh trong suốt quá trình học, tạo sự yên tâm giao phó cho phụ huynh.
